Zarzut nieważności postępowania może opierać się na nieważności postępowania oraz innych naruszeniach przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Nieważność postępowania zachodzi:
1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna;
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany;
3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona;
4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy;
5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw;
6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu,
7) zachodzi brak jurysdykcji krajowej,
8) sprawę rozpoznano z naruszeniem immunitetu sądowego.
Natomiast inne naruszenia przepisów procesowych mogą stanowić zarzut w ramach podstawy skargi kasacyjnej, jeśli:
- strona wnosząca skargę kasacyjną zwróciła uwagę sądu drugiej instancji na uchybienia przepisom postępowania wnosząc jednocześnie o wpisanie zastrzeżenia do protokołu;
- sąd kasacyjny bierze z urzędu pod rozwagę naruszenie przepisów postępowania;
- naruszenie przepisów procesowych nastąpiło w samym orzeczeniu.
Przepisy, które sąd bierze pod rozwagę z urzędu to np. zarzut niewłaściwego trybu postępowania (art. 202 Kodeksu postępowania cywilnego). Natomiast naruszenie przepisów procesowych w fazie wyrokowania dotyczy np.:
- 233 § 1 KPC, który stanowi, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału;
- 228 § 2 KPC, który stanowi, że fakty znane sądowi urzędowo nie wymagają dowodu z zastrzeżeniem, że sąd powinien na rozprawie zwrócić na nie uwagę stron;
- 231 KPC stanowiący, że sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Jest to tzw. domniemanie faktyczne;
- 328 § 2 KPC, który wskazuje, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
Samo podniesienie w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia przepisów postępowania jest niewystarczające. Między rozstrzygnięciem sądu a naruszeniem przepisów procesowych musi bowiem zachodzić związek przyczynowy. Osoba wnosząca kasację musi zatem wykazać w skardze, że wytknięte w niej uchybienie procesowe miało lub mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Oprócz wskazania naruszonych przepisów postępowania konieczne jest także wyjaśnienie, na czym to naruszenie polegało oraz jaki mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Warto podkreślić, że Sąd Najwyższy przyjął, że niedopuszczalne jest powoływanie się w skardze kasacyjnej na naruszenie przez sąd przepisów procesowych, które dotyczą interesów strony przeciwnej (oprócz wadliwości, które skutkują nieważnością postępowania). Strona skarżąca nie może jednak w skardze kasacyjnej podnieść skutecznie zarzutu nieważności postępowania z powodu niewłaściwego umocowania pełnomocnika strony przeciwnej. Wymóg należytego umocowania pełnomocnika procesowego pod rygorem nieważności postępowania ustanowiony został bowiem w interesie tej strony, która z tego pełnomocnika korzysta. Tylko ta strona może powołać się na nieważność postępowania z powodu nieprawidłowego udzielenia pełnomocnictwa i tylko na korzyść tej strony przyczyna nieważności postępowania z powodu nienależytego umocowania jej pełnomocnika podlega rozważeniu z urzędu przez sąd drugiej instancji.
Poza naruszeniem przepisów postępowania skarżący powinien wykazać w skardze, że następstwa stwierdzonych wadliwości postępowania były tego rodzaju, że kształtowały lub współkształtowały treść zaskarżonego w sprawie orzeczenia.
Naruszeniem przepisów postępowania mającym istotny wpływ na wynik sprawy może być np. brak merytorycznego stanowiska sądu drugiej instancji w odniesieniu do większości zgłoszonych w apelacji zarzutów.
Podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów (art. 398.3 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego).