Postępowanie kasacyjne odbywa się przed sądem II instancji oraz Sądem Najwyższym.
Postępowanie kasacyjne przed sądem II instancji składa się z:
- postępowania wstępnego;
- postępowania naprawczego;
- postępowania w przedmiocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym;
- postępowania w przedmiocie wniosku o wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia;
- postępowania w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej.
Postępowanie wstępne przed sądem II instancji
Przez wniesienie skargi kasacyjnej uruchamiane jest dwuetapowe postępowanie kasacyjne. Pierwsza część tego postępowania toczy się przed sądem II instancji, który wydał zaskarżone orzeczenia. Z kolei druga część toczy się już przed Sądem Najwyższym.
W postępowaniu wstępnym należy sprawdzić, czy skarga kasacyjna spełnia wymogi konstrukcyjne, formalne i fiskalne oraz czy jest w ogóle dopuszczalna. W ramach tej kontroli przewodniczący sądu II instancji sprawdza, czy skarga została wniesiona:
- od orzeczenia podlegającego zaskarżeniu skargą kasacyjną;
- przez osobę legitymowaną do jej wniesienia;
- w sprawie, w której skarga jest dopuszczalna z uwagi na jej przedmiot lub wartość zaskarżenia;
- z zachowaniem warunków wskazanych w art. 87.1 KPC, który dotyczy przymusu adwokacko-radcowskiego;
- z zachowaniem terminu do jej wniesienia;
- z zachowaniem wymogów konstrukcyjnych i formalnych skargi.
Ponadto przewodniczący bada, czy skarga kasacyjna została należycie opłacona.
W zależności od wyników wskazanej kontroli wstępnej przewodniczący wszczyna postępowanie naprawcze wzywając pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym lub osobę, o której mowa w art. 87.1 § 2 KPC (sędziego, prokuratora, notariusza albo profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych, adwokata, radcę prawnego lub radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa) do poprawienia lub uzupełnienia skargi kasacyjnej w terminie tygodniowym. W przeciwnym razie skarga zostaje odrzucona.
Jeśli zachodzą przesłanki odrzucenia skargi przewodniczący kieruje sprawę na posiedzenie niejawne w celu wydania postanowienia o jej odrzuceniu.
Postępowanie naprawcze przed sądem II instancji
Przewodniczący wzywa skarżącego do usunięcia braków w terminie tygodniowym pod rygorem odrzucenia skargi, jeśli skarga:
- nie zawiera wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania i jego uzasadnienia,
- nie spełnia wymagań przewidzianych dla pisma procesowego,
- w sprawach o prawa majątkowe nie zawiera oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia,
- nie dołączono do niej dwóch odpisów przeznaczonych do akt Sądu Najwyższego oraz dla Prokuratora Generalnego.
Wezwanie do usunięcia braków pisma procesowego powinno być jasne. Powinno też precyzyjnie określać obowiązki strony co do poprawienia lub uzupełnienia pisma, termin ich realizacji oraz konsekwencje niewykonania wezwania sądu.
W przypadku, gdy wezwanie do poprawienia lub uzupełnienia skargi kasacyjnej jest kierowane do zawodowego pełnomocnika procesowego strony powyższe wymogi ulegają złagodzeniu. Wezwanie może być więc ogólniejsze i odwoływać się do pojęć i określeń znanych zawodowym prawnikom.
Skarga kasacyjna podlega opłacie sądowej. Nieopłaconą skargę sąd drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym.
Postępowania przed sądem II instancji w przedmiocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym
Zwolnienie strony od kosztów sądowych w sprawie przyznane w postępowaniu przed sądem powszechnym nie dotyczy postępowania kasacyjnego. Zatem podmiot wnoszący skargę może samodzielnie lub przez ustanowionego pełnomocnika wystąpić w tym postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych w całości lub w części.
Pełnomocnik ma obowiązek bez uprzedniego wezwania obliczyć i uiścić należną od skargi kasacyjnej opłatę sądową w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wartości przedmiotu zaskarżenia.
Opłatę należy uiścić w ciągu tygodnia od dnia doręczenia pełnomocnikowi odpisu postanowienia sądu II instancji. Jeśli natomiast postanowienie wydano na posiedzeniu niejawnym termin do uiszczenia opłaty biegnie od dnia jego ogłoszenia.
Postanowienie sądu drugiej instancji o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym w całości lub w części nie jest zaskarżalne zażaleniem do Sądu Najwyższego.
Warto podkreślić, że wniesienie niedopuszczalnego zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji oddalające wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym nie ma wpływu na bieg terminu do wniesienia opłaty od skargi kasacyjnej.
Skutkiem odmowy zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych może być nieuiszczenie opłaty od skargi kasacyjnej, a co za tym idzie odrzucenie skargi. W takim przypadku Sąd Najwyższy rozpatrując zażalenie na postanowienie w przedmiocie odrzucenia skargi może skontrolować również postanowienie sądu II instancji o odmowie zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych. Kontrola ta następuje na jednoznacznie sformułowany wniosek pełnomocnika zawarty w treści zażalenia. Umożliwia to dokonanie przez Sąd Najwyższy oceny orzeczenia sądu II instancji niekończącego postępowania w sprawie, które nie podlegało odrębnemu zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miało wpływ na wynik sprawy.
Na odrzucenie skargi z powodu jej nieopłacenia można wnieść zażalenie. W zażaleniu tym należy uzasadnić zarzuty wobec postanowienia o odmowie zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym wskazując na okoliczności świadczące o niezasadności odmowy zwolnienia strony od tych kosztów oraz wykazać, że postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów miało wpływ na odrzucenie skargi kasacyjnej.
Sąd II instancji powinien sporządzić uzasadnienie postanowienia rozstrzygającego w przedmiocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Powinien w nim wyjaśnić przyczyny odmowy udzielenia skarżącemu zwolnienia od kosztów.
Postępowanie przed sądem II instancji w przedmiocie wniosku o wstrzymanie wykonania zaskarżonego orzeczenia
Skarżący może w skardze kasacyjnej zamieścić wniosek o wydanie postanowienia w przedmiocie wstrzymania wykonania prawomocnego wyroku sądu II instancji lub uzależnienia wykonania tego wyroku od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia. Może on również wnieść o ustalenie zabezpieczenia polegającego na wstrzymaniu wydania powodowi sum pieniężnych po ich ewentualnym wyegzekwowaniu od pozwanego lub na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku. Skarżący może też zamieścić w skardze wniosek o wstrzymanie skuteczności zaskarżonego orzeczenia, które nie podlega wykonaniu.
Sąd II instancji rozpoznając wniosek o wstrzymanie wykonania lub skuteczności orzeczenia musi rozważyć, czy istnieje ryzyko poniesienia przez skarżącego nie dającej się naprawić szkody wywołanej wykonaniem prawomocnego orzeczenia. Sąd oddala wniosek, jeśli nie stwierdzi takiego niebezpieczeństwa.
Postanowienie sądu II instancji uwzględniające lub oddalające wniosek o wstrzymanie wykonania lub wstrzymanie skuteczności prawomocnego orzeczenia zaskarżonego skargą kasacyjną do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego nie jest zaskarżalne zażaleniem, ponieważ nie jest to postępowanie kończące postępowanie w sprawie.